اصرار بر گناه

گناهان کبیره، گناهانی هستند که در قرآن و روایات به کبیره بودن یا عذاب آنها تصریح شود که در صورت استغفار و تصمیم بر عدم برگشتن بسوی آنها دیگر گناهان ـ گناهان صغیره ـ نیز به لطف و عنایت الهی بخشوده می­شود. از جمله گناهانی که در قرآن و سنت به کبیره بودن آنها تصریح شده است اصرار بر گناهان حتی صغیره است که گناه صغیره را تبدیل به کبیره می­کند.

تعریف اصرار بر گناه

«صُرّّ» بمعنی بستن و گره زدن است. کیسه را هم به آن جهت صُرّه می­گویند که پول در آن گره زده و بسته می­شود. اصرار هم معنای ثبات و دوام را می­رساند. اصرار به گناه را نیز بدان لحاظ اصرار گویند که گوئی گناه را به گناه یا گناه را به خود بسته است.

در اصطلاح اندیشمندان علم اخلاق و فقه، اصرار آن است که گناه معینی را مکرر بجا آورد، بدون این که بعد از هر مرتبه پشیمان شده، توبه کند یا گناه از او به طور کلی زیاد سر زند و پیشه و عادت او گردیده باشد. هر چند از انواع متعدد گناهان باشد.

بعضی از فقها نیز بر این باورند که بجا آوردن گناه صغیره یک مرتبه با قصد انجام دوباره آن اصرار است؛ یعنی مجرد تصمیم به تکرار آن گناه، اصرار است و بعضی دیگر فرموده­اند که ترک توبه از گناهی که کرده اصرار است هر چند آن را تکرار نکند و تصمیم بر تکرارش نیز نداشته باشد.

ولی آنچه به نظر می رسد این است که صدق اصرار در این دو صورت اخیر چه از حیث لغت و چه از حیث عرف مشکل است.

اصرار بر گناه از منظر قرآن و سنت

خدای تعالی در توصیف سالکان بسوی آخرت، یکی از اوصاف آنها را عدم اصرار بر گناه و عمل زشتی که قبلاً انجام داد ه­اند برمی ­شمارد: «وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ» و استغفار و توبه را به اصرار نداشتن بر گناه مقید می­سازد.

ابوبصیر از حضرت امام صادق علیه السلام نقل نموده که آن حضرت فرموده است: «به خدا قسم که خداوند چیزی را از عبادت و طاعت بنده نمی­پذیرد در حالی­ که آن بنده بر چیزی از گناهان مصرّ باشد».

دلالت این حدیث هم بر کبیره بودن اصرار پرواضح است. زیرا گناه صغیره­ای که به واسطه ترک کبائر و انجام واجبات، خود به خود برطرف و آمرزیده شده است چگونه مانع پذیرفته شدن طاعات و عبادات می­گردد؟! پس معلوم می­شود اصرار بر گناه، خود کبیره است که سبب پذیرفته نشدن سایر عبادات است.

در بعضی از روایات به صراحت، آن را از بزرگترین گناهان کبیره شمرده، دوری آن را از پیروان خویش خواسته­اند. از آن جمله امام علی علیه السلام می­فرماید: «بترس و دوری کن از اصرار بر گناه، زیرا اصرار از بزرگترین گناهان کبیره و عظیم­ترین جرائم است».

آثار اصرار بر گناه

بی فایده بودن یاد خدا:

اصرار بر گناه و تکرار آن حالتی در روح انسان به وجود می­آورد که با آن وضعیت، دیگر یاد خدا هم فایده­ای نخواهد داشت و آن حالت عبارت است از سبک شمردن امر الهی و بی­پروا بودن در هتک حرمت او و خود را در پیشگاه مقدسش بزرگ شمردن و بدیهی است که با پدید آمدن چنین حالتی در انسان، دیگر روح بندگی در وجود او باقی نمانده، در نتیجه یاد خدا هم اثر و نتیجه­­ای نخواهد بخشید. البته باید دانست که این جریان در صورتی است که تکرار گناه و اصرار بر آن، از روی علم و عمد باشد ولذا فرمود: «و هم یعلمون»

عاقبت به شر شدن:

از طرفی بر اثر اصرار بر گناه و تكرار آن، محبت آن گناه در دل او ريشه دوانيده، ياد آن گناه بر قلب او غلبه می­کند. بنابراین چون هنگام مرگ رسد صورت آن گناه در نظرش مجسم می­شود و ميل به انجام آن در او پيدا می­گردد و در همان حال كه توجه روحش به عالم طبيعت و روى دلش به سمت دنيا است جانش گرفته می­شود. چنين كسى كه سرش را به طرف دنيا برگردانيده و قبض روح شده است از لقاء پروردگار محجوب و در پرده خواهد بود و آنگاه كه انسان از خدايش محجوب گشت عذاب بر او نازل مى‌شود و آثار گناهانش ظاهر مي­گردد، چون انسان بر همان چيزى كه بر آن زندگى مي­کند مي­ميرد و بر آنچه كه بر آن مرده، زنده مى‌شود. همانطور که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است.

مانع فهم

از جمله موانع درک و فهم و کاهش معرفت اين است كه شخص بر انجام گناهى اصرار ورزد که اين‌ باعث زنگار و تيرگى قلب شده، صفا و نورانیت آن را که از ابزار مهم درک و فهم است می­زداید: درست مانند كثافات كه روى آينه باشد.

استهزاء و مسخره کردن خود:

امام باقر عليه السلام می­فرماید: «کسی ­که از گناه توبه کرده، مانند كسى است كه گناه نكرده است اما كسى­ كه بر گناه اصرار دارد و استغفار مى‌كند، مانند كسى است كه خود را استهزاء كرده است».

ظلمانی کردن قلب:

اصرار بر گناه را به آبى تشبيه كرده‌اند كه به طور مداوم قطره قطره بر سنگى بچكد. اين آب بالأخره در سنگ اثر مى‌كند در حالى­كه اگر همان مقدار آب يك دفعه بر آن سنگ ريخته شود در آن تأثيرى نخواهد داشت و به همين دليل پيامبر گرامى اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: «محبوب­ترین اعمال نزد خداوند با دوام‌ترين اعمال است اگر چه كم باشد».

طبق قاعده ـ هر چيزى با ضدش شناخته مى‌شود ـ از اين حديث چنين استفاده مى‌شود که فقط عمل دائمى تأثیرگذار است اگر چه كم باشد. گناهان كوچك هم اگر دوام يابند در ظلمانى كردن قلب تأثير بسزایی خواهند داشت.

از کف دادن ملکه عدالت:

عدالت، انجام واجبات و ترک محرمات و عدم اصرار بر گناهان است که با اصرار بر آنها و سقوط این ملکه، وی فاسق گشته دیگر حتی شهادت او در محاکم قضایی نیز از درجه اعتبار ساقط است.

از کف دادن قوه تشخیص:

امام باقر عليه السّلام می­فرماید: «چيزى براى قلب فسادآورتر از گناهش نيست، قلب مرتكب گناه مى‌شود و بر آن اصرار مى‌ورزد تا بالايش را پائين مى‌گرداند (وارونه مى‌شود و معكوس مى‌فهمد و حق و باطل را بجاى هم مى‌گيرد)».

تعیین اصرار، عرفی است

مشخص است که تکرار و زیادی گناه به چند مرتبه حاصل می شود اما تعیین تعداد آن به نظر عرف است و میزان معینی برای آن نیست زیرا به اختلاف گناهان صغیره و نزدیکی و دوری آنها از کبائر، مختلف می­شود. بعضی به سه بار کبیره است و بعضی به بیشتر و برخی به کمتر به هر حال تعیین آن به نظر عرف است.

منشأ اصرار بر گناه

اصرار بر گناه يا ناشى از تباهى و خواری يكى از دو قوه (شهوت و غضب) و خروج يكى از اين دو از اطاعت قوه عاقله است يا از فساد هر دو قوه با هم پديد مى‌آيد و در اين صورت از رذائل هر دو قوه به شمار می آید و هر چه دلالت بر نکوهش مطلق گناه يا بر ذم هر يك از افراد معيّن آن داشته باشد بطريق أولى و با تأكيد بيشتر بر نکوهش اصرار بر گناه دلالت دارد.

درمان اصرار بر گناه

اما علاج اصرار بر گناه و دواء براى دستيابى به توبه، نياز به تحصيل اسباب آن دارد و آن عبارت است از علم و تذكر و مجاهدت با عمل. اما علم به اين است كه بداند آنچه بهتر و پايدارتر است آن سراى آخرت است و گناهان موجب شقاوت و بدبختى بس بزرگ براى او در دنيا و آخرت خواهد بود و آنچه كه انسان را از اين شقاوت عظمى نجات مي بخشد و محبت حضرت حق تعالى را كسب مي كند و آدمى را بجوار حضرت ذوالجلال و لقاء او مي رساند توبه است.

از اين كه بگذريم بايد دانست كه علم با غفلت نفعى بحال آدمى ندارد مگر اين كه انسان متذكر شود و علامت فكر سودمند اين است كه آن فكر در تغيير و تحول احوال آدمى اثر بگذارد و در عواقب سوئى كه بخاطر زياده روى در منافع زودرس دنيائى در انتظارش هست او را به تفكر وادارد و همیشه متذکر آن بوده در اطراف آن نهایت تفکر را بکند. آنگاه شروع به توبه کند که مراتب و مراحل آن در کتابهای اخلاقی بیان شده است.

نتیجه این که اصرار بر گناه ولو صغیره از گناهان کبیره بوده، سم مهلکی بر پیکره روح و روان انسان است که حالت بندگی را از او ربوده، نام و یاد خدای تعالی هم ثمره­ای نمی­بخشد.

پانویس

منابع

اصغر صفرزاده، اصرار بر گناه، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.